PERFEKCJONIZM – Życiowe pułapki
Jeffrey Young i Janek Klosko opisali najbardziej destrukcyjne schematy, tzw. życiowe pułapki. Życiowe pułapki to wzorce, które kształtują się w okresie dzieciństwa, w wyniku doświadczeń w relacjach z ważnymi osobami, rówieśnikami. Każdy z nas doświadczył jakiegoś nadużycia, które zdeterminowało schemat wywierający wpływ na całe nasze późniejsze życie. Nie chodzi o jednorazowe doświadczenia, a raczej pewien dominujący styl w wychowaniu np. wymagania, chłód emocjonalny, czy nadmierna troska itp. Życiowe pułapki są rodzajem filtra, który determinuje sposób, w jaki myślimy, czujemy, zachowujemy się i odnosimy do innych. Jedną z pułapek życiowych, których motywem przewodnim jest perfekcjonizm, są bezwzględne standardy osobiste. Perfekcjonizm jest sposobem sprostania bezwzględnym standardom. Jakbyśmy chcieli opisać ten schemat w 3 słowach to byłyby to: presja, perfekcjonizm, sukces. Osoby, które posiadają taki schemat czuję się ciągle, jak na polu bitwy, walcząc o to, by w końcu osiągnąć coś, co da im poczucie spełnienia. Niestety, poczucie spełnienia ciągle ukrywa się za kolejnym celem, bezwzględnym standardem do realizacji. Dla Ciebie taki standard to Standard, a dla większości obserwatorów to opcja All inclusive. Wierzysz, że kolejna rzecz, którą robisz bezbłędnie, w końcu przyniesie Ci satysfakcję, Never-ending story. Nawet rzeczy, które miały być tylko hobby, stają się ciężką próbą dla twojego perfekcjonizmu. Czujesz, że nie możesz grać na pianinie „byle jak”, jesteś sfrustrowany i zły, kiedy Ci nie wychodzi tak, jak byś chciał. Czas Ci nie sprzyja, czujesz, że ciągle masz go za mało, a nigdy nie przyszło Ci do głowy, że za dużo chcesz zrobić.
Trzy wersje perfekcjonizmu
Możemy wyróżnić trzy postacie tego schematu. Kompulsywność – to silna koncentracja na detalach, wykonywanie wszystkiego bardzo dokładnie i poświęcanie ogromnej ilości energii, aby wszystko było „dopięte na ostatni guzik”. Jeżeli masz poczucie, że wszystko musi być w idealnym porządku, to ten typ może charakteryzować właśnie Ciebie. Orientacja na osiągnięcia charakteryzuje się silnym zaangażowaniem w pracę lub inne osiągnięcia. Ten typ perfekcjonizmu często idzie w parze z pracoholizmem, czyli sytuacją, kiedy praca staje się najważniejszą, spełnianą potrzebą życiową. Schemat bezwzględnych standardów może występować w formie „orientacji na status”, gdzie najważniejsza staje potrzeba wyrażania oraz odbierania pochwał, uznania w zakresie pozycji społecznej, szeroko pojętego dobrobytu, urody. Jeżeli posiadasz ten typ perfekcjonizmu, to koncentrujesz się głównie na tym, co jest widziane i oceniane przez innych. Stanowi to podstawę do budowania twojej samooceny i jednocześnie strategię radzenia sobie z niską samooceną, przekonaniami na temat swojej bezwartościowości lub byciu gorszym. Im gorzej czujesz się ze sobą, tym bardziej starasz się, żeby nikt tego nie zauważył. Wymienione typy perfekcjonizmu mogą się ze sobą łączyć i tworzyć mieszankę wybuchową.
Skąd się to bierze?
Źródło schematu bezwzględnych standardów osobistych bierze się z dorastania w atmosferze warunkowej miłości. Jeżeli wpadłeś w tą życiową pułapkę, twoi rodzice prawdopodobnie okazywali Ci uwagę, ciepło i akceptację wtedy, kiedy odnosiłeś sukcesy lub realizowałeś ich wyśrubowane oczekiwania. Osiąganie standardów stało się sposobem na zdobycie miłości czy pochlebstw. Może twoi rodzice także byli perfekcjonistami i każdego dnia obserwowałeś, jak z należytą starannością wykonują swoje obowiązki, czy odnoszą sukcesy. Jeżeli byli wzorem wysokich standardów, to samo obserwowanie ich wpłynęło na rozwój takiego schematu u Ciebie. Bezwzględne standardy są czasem drogą wybicia się z poczucia bycia gorszym od innych. Poczucie gorszości może dotyczyć statusu społecznego czy sytuacji materialnej twojej rodziny. W takim wypadku za wszelką cenę starałeś się zrekompensować sobie to poczucie i podnieść swój status za pomocą różnych działań – „wybić się”.
autor: mgr Alicja Balińska
Literatura:
Young, J.E., Klosko, J.S. (2012). Program Zmiany Sposobu Życia. Uwalnianie się z pułapek psychologicznych. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia.
Burns, D.D. (2010). Radość życia, czyli jak przezwyciężyć depresje. Terapia zaburzeń nastroju. Poznań: Zysk i S-Ka Wydawnictwo